Havza modelinin hedefi birim alandan elde edilen verim ve kaliteyi artırarak, ülke genelinde üretim planlaması yapmaktır. Havza modeliyle: tarımsal üretimin kendi ekolojisine uygun alanlarda yoğunlaşması, desteklenmesi, örgütlenmesi, ihtisaslaşması, entegre bir şekilde yürütülmesi ve tarım envanterinin hazırlanması amaçlanmaktadır.
2009 yılında, Bakanlıkça 527.782.613 adet iklim, toprak ve topoğrafya verisi kullanılarak, iklim verileri 2.500 m²lik (50x50 m) birim alana yayılmak suretiyle bitki ekolojik istekleri ile ilişkilendirilmiştir. Bu suretle, 5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 14’üncü maddesine dayanılarak çıkarılan, 2009/15173 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile havzalardaki ürün desenleri, yönetilebilirlik ve benzer ekoloji kriterler dikkate alınarak, 190 havza birleştirilmiş ve 30 tarım havzası ilan edilmiştir. İlk aşamada da arz açığı olan, ekonomik değeri yüksek 17 temel ürün (hububat, baklagil, yağlı tohumlu bitkiler, zeytin, çay) destekleme kapsamına alınmıştır.
2014 yılında, 2014/7089 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2, 4, 5, 6, 11, 12, 14, 16, 19, 20, 22, 24, 25, ve 29. havzalarda bazı değişiklikler yapılmıştır. 2016 yılında, 2016/9415 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile her ilçe sınırları içerisinde kalan alanın bir havza olarak benimsenmesi kararlaştırılarak 941 tarım havzası belirlenmiştir. Havza sayısı, yeni ilçelerin kurulması ile 2018 yılında 944, 2019 yılında 945 olmuştur.
Yeni sistemde üreticinin:
• Hangi ürünün havzasında destekleneceğini bilmesi,
• Destekleme tutarı konusunda üretime karar vermeden önce bilgi sahibi olması,
• Arz fazlasından kaynaklanan fiyat dalgalanmalarından en az düzeyde etkilenmesi,
• Üretimde kullandığı mazotun bedelinin yarısını destekleme olarak alması,
• Destekleme başvurusunda bürokratik işlemlerinin en alt düzeye indirileceğini bilmesi hedeflenmektedir. Yapılan çalışmalarla CBS aracılığıyla tarım alanlarının özellikleri ile toprak, topoğrafya, iklime karşı ürünlerin beklentileri eşleştirilerek ürünlerin uygunluk alanlarını ülke bazında belirten ürün uygunluk haritaları elde edilmiştir. Ürün uygunluk alanlarının da istatistiki verilerle modellenmesi sonucunda: hangi ürünün, hangi havzada, ne miktarda üretilmesi gerektiği konusunda tahmin çalışmaları yapılabilmektedir.
30 tarım havzasının çok geniş coğrafyaya sahip olması ve havza içerisinde farklılık gösteren alanlar bulunması sebebiyle, önerilecek ürünlerin havzanın tamamında desteklenmesi ya da desteklenmemesi de farklı problemleri beraberinde getirmiştir. Bu nedenle 2017 yılından itibaren her bir ilçe alanı tarım havzası olarak belirlenmiştir.
İlk uygulama sadece fark ödemesi desteği kapsamında yapılıyor iken 2017 yılından itibaren mazot gübre desteği, yem bitkileri desteği, alan bazlı fındık desteği ve sertifikalı tohum kullanım desteklemeleri de havza bazlı uygulama kapsamına alınarak parasal hacim yönünden bitkisel üretim desteklerinin çok büyük bir kısmı havzalar bazında uygulanmıştır.
2017 üretim yılından itibaren ekilen nohut ve mercimek ürünlerine %50 ilave destek ödemesi yapılmakta, damla sulama ile sulanan alanlar hariç dane mısıra destekleme ödemesi yapılmamaktadır. Yer altı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğunun Bakanlıkça tespit edildiği havzalarda, yem bitkileri desteği kapsamında 2017 üretim yılından itibaren ekilen fiğ, macar fiği, burçak ve mürdümük için yem bitkisi desteğine ilave %50 destek ödenmektedir.
Kaynak:2.Tarım şurası Tarımsal Üretim Planlaması Grubu Çalışma Belgesi. (NAİM ÖZDAMAR-DENGE YAZAR VE BUHARKENT MUHABİRİ)
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.