19. yüzyılın sonunda, Ege’de, yabancı ihracatçı, yerli gayri müslimlerin servetlerinin akıl almayacak şekilde patladığı çeyrek yüzyıl olarak adlandırılması hiç de yanlış olmayacaktır.
“19. yy. sonlarında sanayileşmiş Avrupa’da tarım ürünlerine ve hammaddeye karşı talep o kadar arttı ki, İngiliz, Alman ve Fransız tüccarlar sömürme bölgeleri oluşturmaya başladılar. Bu yarışta, yerli Rum ve Ermeni azınlıklar da yer aldılar. Bu da kıran kırana bir rekabet havası yarattı. Bu tür şirketlerin en ünlülerinden olan ve İzmir’in en önemli Levantenlerinden Giraud ve Whitall ailelerinin denetlediği “The Smyrna Fig Paker Ltd Şirketi”, Batı Anadolu’da incir üretimi, işleme ve pazarlamasında hemen hemen tek söz sahibiydi (1666).
Taşrada Rum bakkallar köylüyü ve halkı soyarken, bunların ticari metalarını teşkil eden azınlık ve yabancı şirketler İzmir’de kümelenmiş olup, çiftçiyi, köylüyü ve dar gelirli Türk halkını her alışverişinde soymakta idiler. Küçük taşra kent ve kasabalarına mamul maddeler İzmir Levantenlerinin mağazalarından yola çıkarken, Türk çiftçisinin ürettiği tütün, pamuk, incir, zeytinyağı, palamut, meyan kökü ve tüm meyveler aynı şirket ve kişilerin kat kat zenginleşmelerine neden oluyordu (1667).
O tarihlerde İzmir’de kurulan ve faaliyet gösteren yabancılara ve Levantenlere ait şirketlerin önemlileri şunlardı:
* Smyrna Vineyards And Brandy Distellery Co. Ltd.
* Smyrna Dried Fruit İmportest Association Ltd.
* Asia Minor Tobacco Ltd
* Otoman Cotton Co. Ltd.
* Asia Minor Co. Ltd.
* Smyrna Fig Pakers Ltd.
* Otoman Oil Co. Ltd.
* Levant Trading Agency Ltd .”
İkinci Meşrutiyet kooperatifçiliği, 19. yüzyıl kapitalizmine karşı bir tepki olarak doğmuştur (1672).
Bu bağlamda, özellikle tarım ürünlerinde tek alıcı konumundaki tröstlere, sendikalara, işbirlikçi tüccarlara karşı, yerli tüccarların katılımıyla gerçekleştirilecek olan üretim ve satış kooperatifi oluşturma fikrini desteklemeye başladılar.
Örneğin, İttihat ve Terakki Fırkası’nın yayın organı durumundaki “Anadolu” gazetesinde “İncir Sendikası” başlığı ile yayınlanan makalede “The Smyrna Fig Paker Ltd” şirketi hakkında şu düşünceler dile getiriliyordu:”200 000 liralık bir incir sendikası teşkil eden mösyöler dünyanın rakipsiz mahsulü olan incirimizi, aralarında kararlaştırdıkları fiyatlarla, yok pahasına satın alarak müstahsillerimizi ve incir ticaretiyle alakadar olan vatandaşlarımızı kabil olduğu kadar ezeceklerdir… İncirciliğe indirilmek istenen ve başımızın üstünde dolaşmakta olan bu tehlikeyi hükümetimizle, alakadarların nazar-ı dikkatine arz ediyoruz.”
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.