Dünkü yazımızda belirttiğimiz gibi Tanzimat yapısal değişiklikler içerirken yeni vergi çeşitlerini de Osmanlı toplumunun ekonomik hayatına soktu.
Çalışmamızın bu bölümünde Tanzimat döneminin önemli kayaklarından olan temettüat defterlerini esas alarak dönemin tarımsal vergilerini ayrıntılı olarak incelemeye çalışacağız.
Temettüat Deterleri XIX.yüzyılın ilk yarısında,Osmanlı hanelerinin gayri menkul,hayvan,tasarruf,gelir, ve vergilerini analiz etme açısından en önemli kaynaklardandır.Temettüat Defterleri her kaydı yüzde yüz doğru olmasa,bazı iltimaslar,hesap hataları ve vergi adaletsizlikleri olsa da verileri çok değerli arşiv belgeleridir.
Bu bölümde farklı illerden seçtiğimiz Temettüat Defterleri hem sonuçları, hem tarım çeşitliliği, üretim biçim ve miktarları hem de vergilendirmede ortak ve farklı noktalar için iyi birer kıyaslama fırsatı olacaktır.
Defterleri farklı bölgelerden seçtik Denizli İli Çal İlçesi Selcen Köyü, Antalya İli Kaş Kazası Kınık köyü, Karaman İli Sarıveliler İlçesi Çukurbağ Köyü ve Aydın İli Kuyucak (Ortakçı) Kazası mahalle ve köyleri, vergileri ele alınacak, istatistiki olarak ortaya konulacaktır.
Temettüat Defterleri
Temettü” kelimesi “kâr etme, fayda görme” anlamındadır. “Temettü Vergisi” ise herkesin kazancına uygun olarak devlete verdiği vergi, anlamına gelmektedir. Osmanlı Devleti’nde uygulandığı zamana kadarki şekliyle tarif edilecek olduğunda ise, tüccar ve esnafın senelik kazançlarının miktarının tahmin ve takdir edilerek, bundan binde ve yüzde hesabıyla alınan vergidir, denilebilir.
Temettuat vergisi, Tanzimat Fermanı ile her köy veya mahalle üzerine vergi konulmuş ve adına da “köyce tahsili mutad olan vergi” denilmiştir. Bu vergi herkesin tahammül ve takati ve kâr, temettü ve ticareti gözetilerek konulmuştur.
Osmanlı vergi sisteminde, Tanzimat ile birlikte gerçekleştirilen en önemli yeniliklerden birisi mali alanda gerçekleşerek, vergilerin oldukça basit ve sade bir hale getirilmesi olmuştur. Daha önce “tekâlif-i şer’iyye” tekâlif-i örfiyye” adı altında pek çok türü ve tahsil şekli olan çeşitli vergiler de birleştirilerek eski vergilerin yerine tarım ürünlerden onda bir oranında öşür, koyunlardan “ağnam resmi” alınması esaslı bir vergi sistemi getirilmiştir.
19. yüzyıl ortalarına doğru,1839’dan başlayarak tutulmaya başlanan Temettüat tahrirleri ile Tanzimat’a kadar halktan alınan vergilerin yerine getirilen temettü vergisi, sayıları günümüze ulaşanı 17747 olan Temettüat defterlerine kaydedilmiş ve Başbakanlık Osmanlı Arşivinde korunmaktadır.
En ciddi ve resmi tarihi belgelerden olan Temettüat defterleri köy, kaza ve bölge hakkında o dönemin ayrıntılı bilgilerine ulaşabileceğimiz en değerli kaynaklardandır.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.