Aydın’da Bağcılığın Tarihi: Tarihte Aydın'ın önemli bir bağcılık merkezi iken bugün Buharkent dışında hemen hemen hemen hemen hiçbir ilçesinde neden bağ sahibi olamadığını bağcılığın neden terk edildiğini ve üzüm tarımına ihtiyacımız olup olmadığını tarihi örneklerden hareketle açıklamaya devam edeceğiz.
Buharkent’ten Kuşadası’na kadar Aydın’ın tüm ilçeleri Osmanlı döneminde yoğun olarak bağcılık yapmakta ve üzüm en önemli gelir kaynaklarından birisiydi. 19'uncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren tutulmaya başlanan Aydın Vilayet Salnamelerinde (İl Yıllıkları) üzüm tarımının önemi vurgulanmaktaydı.
1850’lerde tarım ürünleri sıralamasında üzüm, incir ve zeytin ilk üç sırayı almaktaydı. Pamuk tarımı tam anlamı ile henüz yaygınlaşmakta; palamut ve meyan kökü ihracatı (demiryolları daha inşa edilmediği için) mevcut değildi. Sebze ve meyve üretimi iç piyasaya ve yakın pazarlara hitap etmekteydi. 1867 Yasası'ndan sonra yabancıların toprak satın alıp büyük çiftlik plantasyonları meydana getirme süreci hızlanmış ve bu konuda en önemli gelişme Batı Anadolu’da görülmüştür. Özellikle İngiliz şahıs ve şirketleri 1857- 1892 arasında İzmir, Kuşadası, Aydın, Tire, Bornova, Buca, Nazilli, Ayasulug ve Bergama gibi bölgelerde arazi satın alarak pamuk plantasyonları ve üzüm bağları kurmuştur (1557).
1913 Ali Tevfik Aydın’ı anlatan, inceleyen eserinde tarım ürünleri ile ilgili şu bilgileri vermektedir:
“Başlıca tarım ürünleri hububat çeşitleri, pamuk, üzüm, incir, zeytin, palamut, afyon, cehri yani kök boyadır. Vilayet dahilinde yaklaşık 6,5 milyon zeytin ağacı mevcuttur. Ayasulug Ovası ile Menderes Vadisi incir ürününün merkezidir. Karaburun çekirdeksizi dahi ürünün ala çeşidini teşkil eder. Vilayetin içinde yıllık hasıl olan pamuk 3 milyon kilogramdan ziyade olup, bunun onda biri (yüzde 10’u) yerinde tüketilir. Ve gerisi Avrupa’ya ihraç edilir. Çekirdeklerinin bir kısmı yağ çıkarmak üzere, Avrupa’ya gönderilip, geri kalanı yerinde hayvanlara verilir. Üzüm ve incir ürünlerine, hububattan ziyade ehemmiyet verildiğinden, vilayetin buğday üretimi ancak yerel ihtiyacı karşılayacak miktardadır. Kuşadası da bir üzüm üretim merkezidir. Mensup olduğu kazanın üzüm, incir, tütün, zeytin, sabun ticareti yolundadır. Üzümü, incir kurusu, köfteri, susamı, fıstığı, bademi dünya yüzünde yoktur, limanı 500 parça gemi alır.”
O dönemin ilçelerinden olan Ortakçı (Buharkent) ekonomisinde de üzüm önemli yer tutmaktadır. Ortakçı ise çevrenin cazibe merkezlerinden biri olma durumunu sürdürmekte; toprak tarımı, pamuk, sebze, meyve, incir, zeytin oldukça yaygındır. Ortakçı ana yol güzergahında, hanı, çifte pazarı ve hareketli bir ekonomisi bulunmaktadır. İncir, palamut, pamuk, üzüm, hayvan ticaretinin ve ulaşımın merkezi konumundadır.
Aydın merkez ilçe(Güzelhisar) için en önemli gelir getiren tarım ürünü üzümdür. Tarımsal faaliyette birinci sırayı en yüksek hasılatla üzüm ardından da diğer sanayi bitkileri alır. Yenipazar’da ise bağcılık çok eski dönemlere dayanmaktadır. Evliya Çelebi Yenipazar için, “Üzüm pekmezi Ayntab pekmezi gibi donduğu için “Donduran” derler. Kutular ile pekmezi pek meşhurdur” demektedir. Evliya Çelebi, beş boy olarak adlandırdığı Arpaz, Bozdoğan, Amasya, Donduran, Köşk için “Her kaza birbiriyle sınırlıdır. Hepsi Nazilli Ovası’nın güneyinde olan boğaz içindeki sahranın dört tarafındaki dağlar eteğinde birbirine yakın Beş Boy kazalarıdır. Bağları ve şebekeli bostanları birbirine bitişiktir. Bu vadileri irem bağı gibi süslemiş mahsullü bir diyardır. Nice kere yüz bin yük inciri ve üzümü hasıl olur” ifadesini kullanmaktadır.
Germencik tarımı ile ilgili olarak da “Nahiye dahilinde 150 bin dönüm miktarı arazide şa’ir (arpa),çavdar, alaf (yulaf),burçak, susam, mısır darı, akdarı, pamuk, kum darı zira olunmakta bulunduğu gibi her sene 200 bin kantar incir ve 100 bin çekirdeksiz ve siyah üzüm, senede bir 4 milyon kıyye zeytinyağı istihsal olunmakta ve mahsulat-ı mezkurun yüzde 85'i İzmir ve mahal-i saireye nakil ve ihraç edilip mütebakisi (artan fazlası) mahallinde olunmakta bulunmuştur” denmektedir.
Koçarlı’da üretilen tarım ürünleri de dahil-i nahiyede bir milyon kadar zeytin eşcar (ağaçları) mevcut olup başlıca mahsulatı arpa, darı, nohut, bükürce (börülce), susam, pamuk, zeytin, üzüm, karpuz, kavun ve sairedir.
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.