Önceki yazılarımızda 1950 yılına kadar Türk tarımının resmini çizmeye çalışmış,tarıma uygulanan veya uygulamadan kaldırılan tarımsal vergilerin çiftçi ve Türk ekonomisi üzerine etkilerini irdelemiştik.
Türk çiftçisinin kazancına uygulanan en önemli vergiler tarımsal gelir üzerine alınan vergilerdir ki aşar vergisi, tarım mahsulleri vergisi ve gelir vergisi bu gruba dâhildir. Tarım kesimi üzerine uygulanan ikinci önemli vergi türü, servet vergileri grubunda yer alan arazi ve hayvanlar vergisidir. Üçüncü grupta ise, teknik bakımından baş vergisi niteliğinde olan yol vergisi gelmektedir. Bunlardan, tarım geliri üzerine salınan vergiler şüphesiz en önemli ağırlığı teşkil etmektedir (*).
1950-1960 yılları arasında iktidara gelen Başbakan Adnan Menderes liderliğindeki DP 1946 yılından itibaren seçim propaganda ve hükümet programlarında tarıma geniş yer ayırmış, radikal vergi düzenlemeleri vaadinde bulunmuştur.
İktidara gelir gelmez Adnan Menderes 29 Mayıs 1950’de TBMM’de İlk Hükümet Programı’nı okurken vergi politikasıyla ilgili şu hususlara değinmiştir: “...Parti programımıza sadık kalarak vergilerde ıslahat yapmak bilhassa vasıtalı vergiler nispetini vasıtasızlar aleyhine indirmek suretiyle vergi adaletine yaklaştırmak prensibini tamamıyla muhafaza ediyoruz. Geniş halk tabakalarını sıkan istihsal hayatını baskı altında tutan bir takım vergilerden tenzilat yapmak suretiyle kazancı dar olan vatandaşları ve istihsal hayatını ferahlığa kavuşturmak lüzumuna kaniyiz. Ve bu maksatla muamele vergisi, yol vergisi, hayvanlar vergisi mevzularını yeniden elden geçirmeğe karar vermiş bulunuyoruz”.
Bu vaadini yerine getirmek için Menderes,CHP dönemi vergileri olan “Muamele Vergisi, devlet alacaklarının tahsili Yol Vergisi, Harçlar ve Resimler, Veraset ve İntikal Vergisi, Damga resmi kanunları üzerinde çalışılmakta ve bu kanunlardan bazıları üzerindeki çalışmalar da çok ilerlemiş bulunmaktadır. Bunlardan başka Gelir ve Esnaf Vergileri Kanunlarıyla Vergi Usul Kanununun aksak hükümlerinin düzeltilmesine çalışılacaktır. Hayvanlar Vergisini de tamamen kaldırmak üzere tedbirler almaktayız” demektedir.
Bu cümleden olmak üzere 24 Mayıs 1954’de TBMM’de okuduğu 3. Hükümet Programı’nda şunları söylemektedir: “Bu gayelerin tahakkuk ettirilmesi için, 1950 yılından bu yana yaptığımız çalışmalar ve başardığımız işler arasında, Gelir, Muamele, Yol, Hayvanlar ve Şeker İstihlâk Vergileriyle Gümrük Resmi Kanunlarında ve Vergi Usul Kanununda esaslı tadilât ve ıslahat yapılmış, millî istihsal ve millî gelir sahalarında elde edilen artışlara dayanan muazzam miktarlarda gelir tezayütleri sağlanmış, aynı zamanda, vasıtalı vergilerle küçümsenmeyecek indirimler yapılmış, az kazançlı vatandaşların vergilerinde ehemmiyetli hafiflemeler temin olunmuştur. Önümüzdeki devre zarfında, vergi ıslahat programımıza biraz evvel ifade ettiğimiz prensipler ve hedefler dairesinde devam olunacaktır”
Gerçekten de 1950-1954 yıları arasında vergi sisteminde önemli değişiklikler yapılmış, eski dönemlerden kalma anlayışın ürünü olan kazanç, buhran, muvazene ve hava kuvvetlerine yardım vergileri yürürlükten kaldırılmış ve yerine gelir vergisi uygulaması başlamıştır. Ayrıca tayyare vergisi, yol vergisi ve büyük baş hayvanlar vergisi de yürürlükten kaldırılmıştır.
Un ve unlu maddelerden, mal ve hizmet satış fiyatları üzerinden alınan Muamele Vergisi, vergi kapsamı dışına çıkarılmıştır. Şekerden alınan Tüketim Vergisinde de (mal üretenlerden alınan bir nevi istihsal vergisi) indirime gidilmiştir.
Sulama amaçlı kullanılan tarım aletlerinden tulumbalara, boru ve aksamıyla ile beraber santrifüj ve motopomp makinelerine muamele vergisi muafiyeti getirilmiştir
(*):İzzettin Önder, “Cumhuriyet Döneminde Tarım Kesimine Uygulanan Vergi Politikası”, Türkiye’de Tarımsal Yapılar, 1923-2000, Yurt Yayınları, Ankara 1988, s. 117;
(**):Nadir Yurtoğlu, DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ TARIM POLİTİKALARI VE SİYASİ, SOSYAL, EKONOMİK HAYATA TESİRLERİ (1950-1960),Doktora Tezi. (NAİM ÖZDAMAR-DENGE YAZAR VE BUHARKENT MUHABİRİ)
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.