Tariş’e doğru giden yolda incir-3

Aydın Valisi Rahmi Bey ise incir tröstüne karşı bir mücadele başlatarak, konuyu Vilayet Umumi Meclisine taşıdı. Yaptığı konuşmada bu tröstün memleket ve millet zararına çalıştığını ifade etmiş; bu girişimlerinin kısa sürede sonucunu almaya başlamıştır. Büyük tüccar ve ihracatçılardan bazıları-Jiro,Hamparsumyan ve Elmaysan-sendikadan ayrılarak bağımsız olarak ticaretlerini sürdürmeye karar verdiler.Daha sonra başta Mesessiri olmak üzere sendikayı diriltmek istemişlerse de başarılı olamamışlardır.

İncir tröstünün yemiş çarşısından rekabeti kaldırıp üreticiyi esir duruma düşüreceği anlaşılmış, Germencik’te Belediye Reisi Ali Rıza ve eşraftan Hafız Tahir üreticileri ve onunla ilgili olanları Germencik’te toplayarak 1912’de “bölgenin ekonomik sorunlarını tartışmak üzere toplamış ve ilk toplantı”yı gerçekleştirmişlerdi. Bu toplantıda, incir alıcı tröstünün kötü bir girişim olduğu, gelecek ay “Müstahsiller Kongresi”nin Aydın’da toplanması gerektiği kararlaştırılmıştı(160).

Aydınlı Avukat Reşit Bey Germencik’te Belediye Reisi Ali Rıza ve Hafız Tahir’in gerçekleştirdiği toplantıya övgü yağdırmakta bu teşebbüsün devam etmesini ve kurtuluşun bu çeşit toplantılarda ve birleşmede olduğu düşüncesini ileri sürmektedir.

Bu bağlamda, özellikle tarım ürünlerinde tek alıcı konumundaki tröstlere, sendikalara, işbirlikçi tüccarlara karşı, yerli tüccarların katılımıyla gerçekleştirilecek olan üretim ve satış kooperatifi oluşturma fikrini desteklemeye başladılar.

Örneğin İttihat ve Terakki Fırkası’nın yayın organı durumundaki “Anadolu” gazetesinde “İncir Sendikası” başlığı ile yayınlanan makalede “The Smyrna Fig Paker Ltd” şirketi hakkında şu düşünceler dile getiriliyordu: ”200 bin liralık bir incir sendikası teşkil eden mösyöler dünyanın rakipsiz mahsulü olan incirimizi, aralarında kararlaştırdıkları fiyatlatırla yok bahasına satın alarak müstahsillerimizi ve incir ticaretiyle alakadar olan vatandaşlarımızı kabil olduğu kadar ezeceklerdir… İncirciliğe indirilmek istenen ve başımızın üstünde dolaşmakta olan bu tehlikeyi hükümetimizle, alakadarların nazar-ı dikkatine arz ediyoruz(161)

Müstahsillerin ise bu konudaki hassasiyetlerini ise bir başka gazete haberi ortaya koymaktadır. Yazıda üreticilerin bir iki günden beri topluca mal göndermemeleri yüzünden incir piyasası yükselmişti. Gazete, üreticilerin bu yolu takip etmelerini tavsiye etmekteydi. Çünkü ancak bu surette üreticinin elinden malı bedava (ucuz) almak isteyenlerin hırsına mani olunabileceğini savunuyordu. Kaldı ki basının da yardımıyla müstahsillerin bu tutumu incirin 38, üzümün ise 60 kuruşa kadar yükselmesine sebep olmuştu(162).

Önce Germencik sonra Aydın’da toplanan üretici kongreleri incir üreticilerinin oluşturacağı bir şirket kurulmasını hedeflemişler ve sonuçta, 31 Temmuz 1912’de“Osmanlı Anonim Aydın İncir ve Himaye-i Zürra Şirketi” kurulmuştu. Bu şirket, Aydın İlinde tefecilikle uğraşanların gayet fahiş fiyatla borç para vermeleri nedeniyle, üreticiler özellikle incir üreticileri büyük zararlara uğramaktaydı ve İzmir’deki incir alıcıları düşük fiyatla mal almak kastıyla gizli şirket (tröst) oluşturduklarından bu şirketle mücadele etmek ve üreticiyi korumak amacıyla kurulmuştu. Ancak şirket fazla bir yaygınlık kazanamamış, fakat kooperatifleşme hareketine bir ruh vererek, ilk temel harcını atmıştı.(163).

Böylece 1913 yılında Ege Bölgesindeki yerli incir üreticileri ve tüccarları bir araya gelerek, “Osmanlı Anonim Aydın İncir ve Himaye-i Zürra”adıyla(Yıllar sonra TARİŞ’in çekirdeğini oluşturacak olan bir şirketi kurarak Türkiye’de tarımda üreticilerin kendi aralarında örgütlenmesinin öncülüğünü gerçekleştirdiler(164).

Osmanlı Anonim Aydın İncir ve Himaye-i Zürra”Şirketi incir üreticisi ve yerli tüccarı koruyarak milli bir iktisat politikası hedefleyen ilk iktisadi kuruluş olarak ortaya çıkar. Ege Bölgesinde incir üreticisini kooperasyon ilkeleri doğrultusunda örgütleyen ilk kuruluş “ Kooperatif Aydın İncir Müstahsilleri Anonim Şirketidir.”…

“Aydın Vilayeti’nde yetişen ve millî mahsullerimiz içinde birinci mevki’i işgal eden incir, üzüm ve palamut gibi mahsulâttan servet-i millimiz için azami istifadeyi temin maksadıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti Vilayet Heyet-i Merkeziyesi’nin himayesi altında vücuda getirilen” bu kooperatifler, yörenin Müslüman çiftçi, bağ, bahçe sahibi, tüccar ve eşrafını bir araya getirerek güçlü ihracatçı tüccar sendikalar karşısına “tek satıcı” olarak çıkmalarını sağlamıştı. Üreticiyi örgütleyen bu tür kooperatiflerden ilki Aydın İncir Müstahsilleri Anonim Şirket’iydi. Bir tarımsal ürün satış ve kredi kooperatifi olan bu şirket 30 Kasım 1915 günü kurulmuştu. Kooperatifin10.000 Osmanlı lirası kuruluş sermayesi 1916 yılında beş kat arttırılmıştı. Milli Aydın Bankası kurucular arasında gözüküyordu.(165).

Şirketin ilk yönetim kurulu Kazım Nuri(Çörüş),Nazmi(Topçuoğlu),Ahmet(Sarı),İzzet, Necip, Ali Haydar, Abdullah, Ali Rıza, Hacı Halil’den meydana gelmiştir(166).