İLEK

Bazı sözcükler vardır ki sadece bir bölgeye has kullanıldıkları, yöresel ölçekte ekonomik, sosyal ve kültürel anlam içerdikleri için başka bölgelerde yaşayanlar için bir anlam fade etmez. Yani onların kelime dağarcıkları içinde yer almaz.

Türkçemizde bu çeşit binlerce sözcük örneği bulunmaktadır. Aydın da bu çeşit sözcükler bakımından oldukça zengindir ve bu nedenle Aydın ağzından söz edebiliriz.

Kısa Türkçe dersinden sonra konumuza gelelim.

İlek sözcüğü Aydın için son derece önemlidir. Çünkü; Aydın ve yakın çevresinde sarı lop ve Bursa'da siyahı incir üreten 30 bin ailenin geçim kaynağı olan incirle doğrudan ilgilidir. Kuyucak, Germencik ve Bozdoğan başta olmak üzere ilek üreten pek çok ailenin geçim kaynağıdır. İlek, Aydın ilinin ilçelerinde dağılmış incir tüccar ve işletmecilerinin kuru incir mamulleri için olmazsa olmazdır. Her yıl yaklaşık olarak 240 milyon dolarlık ihracatta kuru incirin varlığı demektir.

İleği bir de biyolojik açıdan gerekliliği cephesinden ele alalım.

İncirlerde, birçok meyve türlerimizde olduğu gibi, tek bir çiçeklenme ve meyve bağlama periyodu yoktur. Meyvelerin doğuşu diye adlandırılan ve belirli aralıklarla birkaç periyotta tekrarlanan ve böylece de hemen hemen bütün vejetasyon süresince devam eden bir çiçeklenme periyodu vardır. Normal olarak erkek ve dişi incirlerde böylece birbiri ardından üç meyve ürünü teşekkül etmektedir.Yani üç meyve (receptaculum) doğuş periyodu vardır.

Erkek incirlerde, karakteristik olarak her yıl üç seri meyve gözü oluşur. Birinci seri gözler, ilek veya ilkbahar ürününü, ikinci seri gözler ebe veya yaz ürününü, üçüncü seri gözler boğa veya kış ürününü teşkil eder .

İlekler, geçen yılın emzikleri yani bir yıllık dalları üzerindeki çiçek gözlerinden, ebeler ve boğalar ise o yılın sürgünleri üzerinde beliren çiçek gözlerinden meydana gelir.

Normal olarak bu üç ayrı meyve ürünü, birbirlerini takip eden seriler halinde meydana gelir ve bir serisinin meyveleri irileşip ceviz büyüklüğünü aldığı zaman, bunu takip edecek seriye ait ürünün meyveleri fındık iriliğine ulaşır. Bundan başka, bir erkek ağaç üzerindeki bu üç değişik meyve ürününden en büyüğü ve sayıca en fazla olanı ilek’tir. En küçük ve en az sayıda teşekkül edeni de ebe’dir.

Erkek incirlerde, bu meyve ürünlerinin doğuşları ve birbirlerini takip edişleri iklim şartlarıyla da ilgilidir. Serin iklimli yerlerde yalnız ilek ve boğa meyvelerinin meydana geldiği ebelerin ise teşekkül etmediği de görülür.