Lenf ödem lenfatik sıvının hücreler arası dokuda birikerek, çoğunlukla kollarda veya bacaklarda, bazen gövdede şişkinlik yapmasıdır. Hücreler arasında bulunan sıvılar süzülerek kana karışır. Bu görevi yerine getiren sisteme lenfatik sistem ve bu sistemde taşınan sıvıya da lenf sıvısı adı verilmektedir. Normal bir insanda vücut ağırlığının dörtte biri kadar lenf sıvısı bulunur. Lenf sıvısının hareketi, iskelet kaslarının basıncı ve solunum hareketleriyle sağlanır. Lenf hareketi kana göre oldukça yavaştır. Çünkü lenf sistemine basınç yapan kalp gibi bir pompa yoktur. Lenf sıvısını taşıyan lenf kanalları ve lenf düğümleri hasara uğrarsa veya doğuştan kusurluysa lenf sıvısı vücutta birikir. Bir bölgede biriken sıvı miktarı, lenfatik sistemin taşıma kapasitesinden daha büyükse lenf ödem meydana gelir.
Sebepleri lenf ödemlerin bir kısmının sebebi bilinmemektedir. Edinilmiş lenf ödemler cerrahi sonrası, radyasyon, iltihap veya incinme sonrası gelişebilir. Meme kanseri gibi bazı kanserlerin tedavisi için lenf düğümlerinin alınması, daima lenf ödem riski taşır. Cerrahi olarak ne kadar fazla lenf düğümü çıkartılırsa, lenf ödem oluşma riski o kadar büyüktür. Lenf nodülü çıkarıldıktan sonra ışın tedavisi yapılırsa lenf ödem olma riski daha da artar. Mastektomi (memenin alınması) sonrası gelişen lenf ödem tutulan kolda ağırlık, ağrı, duyu kaybı, hareket kaybı ve fonksiyon bozukluğu ile karakterizedir. Bu durum kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler. Hastalarda anksiyete, depresyon ve uyum sorunları, sosyal ve seksüel problemler açığa çıkar. Lenf ödemli kol veya bacak kolayca enfeksiyona yakalanabilir. Bu yüzden tedaviye erken dönemde başlanılması oldukça önemlidir.
Lenf ödem hemen gelişmeyebilir, bazen lenfatik sistemde olan yaralanmayı takiben 15 yıl veya daha uzun sürede ortaya çıkar. Belirtiler ilk olarak el ve ayak sırtında görülür. Kol veya bacak ağırlığında artış söz konusudur. Cilt gergin ve serttir. El ve ayaklarda duyu bozuklukları ve eklem sertlikleri görülebilir. Enfeksiyona karşı dirençte azalma görülebilir. Kol veya bacakta dolgunluk hissi, deride gerginlik, el bileği veya ayak bileği ve parmakların hareketliliğinin azalması, giysi, bilezik, saat, yüzük, ayakkabı, çorap gibi eşyaların dar gelmesi, iz bırakması gibi belirtiler olabilir.
Lenf ödem, lenfatik sistemdeki bozukluktan dolayı hücreler arası sıvıda meydana gelen artış olarak tanımlanıyor. Hangi nedenle olursa olsun lenfatik sistem düzgün bir şekilde çalışmıyorsa veya damarlar uygun bir şekilde sıvıyı drene edemiyorsa, dokular içinde sıvı birikebiliyor. Biriken sıvı miktarı lenfatik sistemin taşıma kapasitesinden büyükse lenf ödem oluşuyor. Lenfatik sıvının akış hızı, iskelet kasları tarafından sağlanan aralıklı dış basınca bağlıdır. Bu nedenle sıvı drenajına yardım etmek için, kas aktivitesi de gereklidir. Böylece venöz ve lenfatik pompa aktive edilmiş olur. Ritmik aktif egzersiz ve ekstremitelerin günlük yaşam aktivitelerinde kullanımı, kompresyon bandajı ve giysileri ile birlikte olmalıdır. Ağır objeleri kaldırmak gibi egzersizlerden kaçınılmalıdır. Çünkü bunlar, vasodilatasyon ve dolayısıyla lenf oluşumunu indükler. Eklem hareketinin korunması için normal eklem hareketleri gereklidir. Erken dönemde lenf ödemi önlemek veya en aza indirmek için;
• 30º elevasyon
• Pompalayıcı egzersizler,
• Distalden proksimale aktif eklem hareketi,
• Elastik bandaj, basınç çorabı veya eldiven
Elinize yumuşak bir lastik top alarak oturunuz. Kolunuzu kalp seviyesinden farklı yüksekliklerde tutarak, topu 3 saniye boyunca sıkabildiğiniz kadar sıkınız ve bırakınız. Bu egzersizi 5 - 7 tekrar yapınız. Her tekrar arasında 5 saniye bekleyiniz.
• Mümkün olduğunca çabuk aktif normal eklem hareketleri yapılmalı ya da başlanmalıdır. Öncelikle, omuz, sırt ve bel çevresi kaslarına izometrik egzersizler verilmeli; manuel izotonik rezistans egzersizlerine daha sonra başlanmalıdır. (Verilen direnç hafif olmalıdır.)
Egzersiz yapmak ödem oluşumunu engeller mi? Düzenli yapılan egzersiz ödem oluşumunu azaltır, özellikle kardiyo dediğimiz ve haftada üç-dört kez yapılan belli bir ritim ve süredeki egzersizler kalp atım sayısı ve dolaşım hızının artmasını sağlar. Bu da ödem oluşumunu azaltır. Özellikle yüzme egzersizleri, bisiklete binmek, yumuşak zeminde yapılan yavaş tempolu koşular zorlamadan ve yürüyüşler çok faydalıdır. Egzersiz eklem ve kasların düzenli çalışmasını sağlayan her türlü egzersiz formu önemlidir. En etkili egzersiz olarak mutlaka su içinde yürüme ve yüzme aktiviteleridir. Yararlı olan aerobik egzersiz türlerinden diğerleri de bisiklet sürme ve yürümedir. Ancak bisiklet sürme sırasında kompresyon giyeceklerinin giyilmesi gerekir. Kadınların genital ödemine çok özel bir egzersiz türü ise pelvik döşeme egzersizleridir. Abdominal egzersizler ve diafragmatik solunumla birlikte, pelvik döşeme egzersizleri ödemin azaltılmasına yardımcı olur.
Kaynaklar:*Dr. E.Topuz, Dr. F.Çiftci, www.lenfodemklinik.com, www.fizikon.com/lenfodem.html
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.