AYDIN’DAKİ ANTİK KENTLER 7- DİDYMA

Antik Dünya’nın Kehânet Merkezi

Antik dönemde dünyanın en önemli kehanet merkezlerinden olan Didyma Apollon Tapınağı, Aydın’ın Didim ilçesinde yer alıyor. Dönemin ünlü coğrafyacısı Strabon, burayı ‘dünyanın en büyük ve en görkemli tapınağı’ olarak tanımlıyor. ‘İkiz kardeş’ anlamına gelen ‘Didyma’ isminin Tanrı Zeus ve Leto’nun ikiz çocukları Apollon ve Artemis’ten geldiği kabul ediliyor.

*

Efsaneye göre Tanrı Apollon bir gün, çoban Brankhos’a rastlar ve ona biliciliğin sırlarını öğretir. Çoban Brankhos, Apollon Tapınağı’nın yerinde bulunan defne ormanı ve su kaynağının yanında, Apollon adına ilk tapınağı kurar. Zaman içinde Brankhos soyundan gelenler 'Brankhidler' olarak anılır. Bu soydan gelenler çok uzun yıllar boyunca Apollon Tapınağı'nın yöneticiliğini yaparlar. Bundan dolayı 'Didyma' asırlar boyu; 'Brankhidai', yani Brankhidler Ülkesi adıyla da anılır. İlk yapımı MÖ 8. yüzyılın sonlarına tarihlenen yapı, MÖ 560’ta Apollon adına bir tapınak haline getirilir. MÖ 494 yılında, Miletos’a saldıran Perslerce tahrip edilen tapınak, Büyük İskender’in Pers zaferi sonrasında tekrar inşa edilmeye başlar ve yapımı MS 2. yüzyıl ortalarına dek sürer. Savaşlar ve yağmalarla sürekli duraklayan inşaatı, yüzlerce yıl devam eder ancak hiçbir zaman tamamlanamaz. İkili sıralar halinde yer alan 124 adet sütunun yer aldığı tapınağın sütunlarının bazıları halen ayaktadır. Biliciliğin çok yaygın olduğu o dönemde devlet adamları savaşa gitmeden önce savaşın sonucunu öğrenmek, hastalar ise şifa bulmak için tapınağa giderler ve bilicilere danışırlardı.

*

Antik Milet’in kutsal kapısından başlayan 'Kutsal Yol', mümkün mertebe deniz kenarını takip ederek Didim’in Panormos limanına ulaşmaktaydı. Buradan sonra ise güneye doğru Apollon Tapınağı'nın adak ve sunu terasının önünde son buluyordu. Didyma’daki ayin için Miletos’tan Didyma’ya dört günde ulaşılıyordu ve bu yolculuk sırasında belli noktalarda mola veriliyordu. Sonrasında Didyma’ya geçip dini törenlere katılıyorlardı. Milet ile Apollon Tapınağı arasındaki yaklaşık 16,5 kilometrelik uzunluğa sahip olan 'Kutsal Yol'un genişliği ise 5 ila 7,5 metre arasında değişiyordu. 'Kutsal Yol'un Apollon Tapınağı'na ulaşmadan önceki, Milet çıkışındaki bölümü; Apollo rahip ve rahibelerine ait insan heykelleriyle, aslan ve sfenks figürleriyle süslenmiş bir güzergâh olarak inşa edilmiştir.

*

Bilicilik merkezi olarak yapılan Apollon Tapınağı, çevresinde çift sıra sütun bulunan bir mabettir. Bu mabedin mimarları ise, Miletoslu Daphnis ile Efes’teki Artemis tapınağının mimarı olan Paionios’tur. Zamanında çift sıra 124 sütunla çevrilmiş olan tapınağın ortasında “Sella Kutsal Alanı” bulunmaktaydı. Bu kutsal alana yalnızca rahip ve kahinler girebiliyordu. Sella Kutsal Alanı, 53 metre uzunluğa ve 21 metre genişliğe sahipti. Kutsal avluya inilen kapıların arasındaki tek parça mermer bloğun 70 ton ağırlığında olduğu söylenir ve dünyanın en büyük mimari parçası olarak kabul edilir. Günümüzden yaklaşık 2.600 yıl önce inşa edilen bu kutsal avlu 53,63 x 21,71 metre ebadında olup, duvar yüksekliği 25 metreden fazladır. Kutsal avlunun batı ucunda kült heykelinin bulunduğu daha küçük bir yapı vardı. Kutsal avlunun doğusunda ise, 15,20 metre genişliğinde ve 24 basamakla çıkılan bir merdiven yer alıyordu. Bu merdiven kehanetlerin yazılıp söylendiği salona açılmaktaydı ve burası mermerle kaplı bir salondu.

*

Bölgedeki ilk kazılar İngilizler tarafından 1858 yılında başlatılmış ve 1937 yılına kadar devam etmiştir. 1906-1913 yılları arasında gerçekleştirilen bilimsel kazılarda ise tamamen gün ışığına çıkarılan tapınak kısmen tekrar ayağa kaldırılmıştır ve kazılar Alman uzmanlar tarafından devam ettirilmektedir.