Beynin sağ ve sol yarısı

"Felç oldu ama felç olduğunun farkında değil! Neden beni hastaneye getirdiniz, benim bir şeyim yok ki, hadi eve gidelim diye bağırıyor. Çok hırçın! Oysa önceden sakin, cana yakın bir insandı. Ansızın ortaya çıktı ve halen devam ediyor. Düzelir mi?"

Beynin iki yarısı farklı mıdır? Sol beyin yarısının özellikleri nelerdir?

Beynin sağ ve sol olmak üzere 2 ayrı parçası bulunur. Birbirinin simetriği gibi görünüyor olmasına rağmen iki taraf arasında hem yapı ve hem de yapılan işler bakımından farklar bulunur. Her iki yarı da vücuttan gelen dokunma - ağrı gibi duyu ile ilişkili bilgileri alır, değerlendirir. Yine her iki yarı bu işlediği bilgilerin bir sonucu olarak kol ve bacağa motor emirler gönderir, onları hareket ettirir. Beyin bu işleri bir organizasyon içinde yapar ve günlük hayat benzeri bir düzeni vardır. En temelde işçiler bulunur, işi yapan! Bunları koordine eden bir ustabaşı kademesi vardır. Ustabaşının üzerinde de onları koordine eden müteahhit ile planlamayı yapan bir üst merkez yani mimar ve mühendis kadrosu vardır. Tüm bu ekip şirketi yöneten başkana bağlıdır. Şirket de holdingin yöneticisine. Örneğin konuşma işlemi büyük bir şirkettir. Beynin ön tarafında ağız dudak bölgesinde çalışan işçilere yakın bir merkezi ile yine konuşulanın duyulduğu - telefon santrali - bölgesine yakın bir başka merkezi vardır. Bu iki merkez de birbirine uzun bir tüp geçit ile bağlıdır. Santral memurundan başlayan duyma ve yorumlama işlemi bu şirketteki tepe yönetimine aktarılır ve buradan da konuşma merkezinin tepe yönetimine iletilir. Bir yanıt verilmesi gerekiyor ise bu kez tepe kademeden alta doğru işleyen emir - komuta zinciri sonucunda ses üretilir, konuşma ortaya çıkar. İki parçalı beyin yapısında iki tarafta da konuşma ile ilişkili bu merkezler bulunur. Peki her ikisi de aynı şeyi mi anlar? Hayır, farklı şeyleri anlarlar! Kelime dediğimiz ve bir anlam yüklediğimiz "işaretler" beynin sol tarafında tanınır ve şifreleri çözülürken, sağ beyinde sesin melodisini çözer. Sevindiğimizde şen ve şakrak, kızdığımızda ise öfkeli ve sert olan sesimizin tonunu beynin sağ yarısı algılar. Algılanan bu bilgi iki yarıyı birbirine bağlayan "korpus kallozum" denilen sinirlerin uzantısından oluşmuş yapı ile diğer lobun eş bölgelerine aktarılır. Bu sayede melodi bilgisi ve anlam bilgisi sol beyinde birleştirilir. Konuşma şirketinin tepe yönetimi beynin solundadır. Eşek! kelimesi görüldüğünde veya duyulduğunda farklı şeyler hissetmemizin sebebi budur.

Beyin sol yarısında bir damar tıkanması olduğunda, "konuşma şirketinin" yer aldığı yerlerde hasar ya da iletişimsizlik olursa, anlama veya konuşma tek başına ya da birlikte bozulur. Ancak konuşmanın melodik özelliklerini anlayan sağ yarı sağlam kalır, kelimeleri ağzından zor çıkaran hasta gayet güzel şarkı söyleyebilir.

Motor hareketleri için de beynin sol yarısı "şirket merkezidir". Tüm motor planlama ve organizasyon işlemleri beynin sol ön yarısında yapılır. Buradan sinir hücre uzantısı demeti olan korpus kallozum ile sağ beyne taşınır. Sağ beyine giden bu yol etkilenir ise sol kol ve bacakta güçsüzlük olmadığı halde beceriksizlik olur. Şirket ana merkezi işleri yapacak olan alt birimlere emirlerini iletemez.

Sağ beyin yarısının özellikleri nelerdir?

Sol beyin konuşma ve motor işlemler için şirket merkezlerini barındırır iken, sağ beyin duyu ile ilişkili algıları değerlendirir. Deri, eklemler ve iç organlardan gelen tüm bilgiler önce ayrı ayrı sağ ve sol beyinde değerlendirilir, sonrada sağ beyin arka tarafında birleştirilir. Bu sayede kol, bacak ve gövdemizin hangi pozisyonda durduğunu biliriz. İşitme ve görme bilgilerinin de buraya katılması ile baktığımız - duyduğumuz çevrenin sağını - solunu, üstünü - altını algılamak mümkün olur. Sağ beyindeki bu "en üst merkezin" hasar görmesi durumunda dünyanın sol üst ve alt yarısının farkına varamayız. Bu durumu beyin sağ yarısında damar tıkanması olan kişilerde görürüz. Sol kolu ya da bacağı gösterilerek "bu kimin kolu, bu kimin bacağı" diye sorulduğunda hasta "bilmiyorum, benim değil" der. Kolunun tutmadığının yani hasta olduğunun farkında değildir. Sağ beynin alt kısmının hasarında da anormal kızgın ve öfkeli bir hal alır. Sakin, sıcak kanlı olan birisinden ağza alınmayacak küfürler ve kızgınlık ve öfke belirtileri çıkar ve bu durum birkaç gün sürer.

Sağ ve sol yarıdan oluşan beyin iki ayrı yapı iken "ikilik oluşturmadan, uyum içinde, tek bir yapı imiş gibi davranmanın" güzel bir ifadesi olarak ortaya çıkar.