Gazeteci Emin Aydın’ın sunduğu Baş Başa programının bu haftaki konuğu, Aydınlı kanaat önderi Orhan Erdem oldu. Programda Osmanlı’nın son döneminden başlayarak Aydın’ın siyasi, ekonomik ve toplumsal dönüşümleri ele alındı. Orhan Erdem, Aydın’ın tarih sahnesindeki önemini, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreci ve bölgedeki kritik olayları detaylarıyla anlattı.
OSMANLI’NIN SON DÖNEMİNDE AYDIN
Osmanlı’nın son döneminde yaşanan gelişmeleri anlatan Orhan Erdem, devletin zayıflamasıyla birlikte Aydın’ın uluslararası pazarlıkların bir parçası haline geldiğini vurguladı: “Osmanlı'nın son döneminde Aydın ve Aydın’daki olanaklar, uluslararası anlaşmaların pazarlık konusu olmuştu. Bu yüzden Türkiye'deki ilk demiryolu hattı Aydın-İzmir arasında inşa edildi” dedi.
Erdem, Osmanlı’nın yönetim anlayışı ve devşirme sistemine değinerek şu açıklamayı yaptı: “Osmanlı'da devşirmeler devletin temel taşıydı. Başlangıçta büyük hizmetler verdiler ancak ilerleyen dönemlerde devletin kontrolünü ele geçirmek isteyerek padişaha karşı bir güç haline geldiler” diyerek Osmanlı’nın yönetim zafiyetine dikkat çekti.
EKONOMİK YAPI VE TİCARETİN HAKİM GÜÇLERİ
Aydın’da ticari hayatın kimler tarafından yürütüldüğüne dair bilgiler veren Erdem, şehrin zenginliklerini ve bu zenginliklerin kimlerin elinde şekillendiğini anlattı. “Meyan kökü, pamuk, incir, zeytin ve susam Aydın’ın en önemli tarımsal ürünleriydi. Ancak bu ürünleri değerlendiren ve ihraç edenler Yahudi, Rum ve Ermeni tüccarlardı. Türkler ise genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşıyor, ticarette etkin rol almıyordu” dedi.
Bölgedeki büyük sermaye gruplarının halk üzerindeki etkilerine değinen Erdem, Aydın’daki toprak sahipliği meselesine de dikkat çekti: “Osmanlı’nın son döneminde müstantik ve müdü mumu gibi devlet görevlileri, bölgede büyük arazi sahipleri haline geldiler. Tarım arazileri halkın değil, güçlü bürokratların ve beylerin kontrolüne geçti” diyerek sosyal yapının dönüşümünü açıkladı.
ZEYBEKLİKTEN KUVÂ-Yİ MİLLİYE’YE GEÇİŞ
Kuvâ-yi Milliye’nin temellerinin Aydın’da atıldığını belirten Erdem, zeybeklik kültürünün nasıl bir direnişe dönüştüğünü anlattı: “Kırım Harbi'nden sonra işsiz kalan askerler ve zeybekler, zamanla eşkıya haline geldiler. Ancak Yunan işgali başladığında, bu eşkıyalar birer Kuvâ-yi Milliye neferi oldular” dedi.
Yunan işgali sırasında Aydın’daki iki farklı yaklaşımı aktaran Erdem, halkın ikiye bölündüğünü ifade etti: “Bir kısım halk İstanbul hükümetine bağlı kalmayı ve Yunan’a teslim olmayı savunurken, diğer kesim bağımsızlık için mücadele etmeye karar verdi. Kuvâ-yi Milliye tam da bu noktada harekete geçti” dedi.
AYDIN’IN İŞGALİ VE DÜŞMANA DİRENİŞ
Aydın’ın işgali öncesinde bölgede yaşanan gelişmeleri anlatan Erdem, Yunan ordusunun hazırlıklarını şöyle aktardı: “İngiliz destekli Forbes şirketi, yıllardır Aydın’dan ürün taşırken aynı zamanda Yunan ordusu için silah ve bayrak stoku yapıyordu” dedi.
İşgale karşı yerel direnişi anlatan Erdem, halkın ve efelerin organize olarak harekete geçtiğini belirtti: “Önce Köşk cephesinde başlayan direniş, kısa sürede büyüdü ve Aydın’ın dört bir yanına yayıldı” dedi.
Programın sonunda Emin Aydın, konuşmanın derinliğine vurgu yaparak “Osmanlı'nın son dönemini bile tam anlamıyla bitiremedik. Konu o kadar derin ki, haftaya kaldığımız yerden devam edeceğiz” diyerek önümüzdeki programda Kuvâ-yi Milliye ve Kurtuluş Savaşı sürecinin detaylarını ele alacaklarını duyurdu. (SELİME AYDEMİR)
ÖNEMLİ NOT: Bu sayfalarda yayınlanan okur yorumları okuyucuların kendilerine ait görüşlerdir.